یکتاس

نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطّار و مولوی

ـ ﴿قُل لاَّ أَجِدُ فِی مَا أُوْحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَی طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ: بگو: در آنچه بر من وحی شده، هیچ غذای حرامی نمی‏یابم، جز اینکه مردار باشد، یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته، یا گوشت خوک ـ که اینها همه پلیدند ـ یا حیوانی که به گناه، هنگام سر بریدن نام غیرخدا [= نام بُت‌ها] بر آن برده شده است. نماد، تجلّی و نمایشی است که اندیشه و تصویر یا حالتی عاطفی را به حکم تشابه یا هر گونه نسبت و رابطه‌ای، چه واضح و بدیهی و چه قراردادی یادآوری می‌کند» (ستّاری، 1387: 13) و یا به قول دیگر، «نماد چیزی است از جهان شناخته‌شده و قابل دریافت و تجربه از طریق حواس که به چیزی از جهان ناشناخته و غیرمحسوس یا به مفهومی جز مفهوم مستقیم و متعارف اشاره کند، به شرط آنکه این اشاره مبتنی بر قرارداد نباشد و آن مفهوم نیز یگانه‌مفهوم قطعی و مسلّم آن تلقّی نگردد» (پورنامداریان، 1389: 14).

مجلسی می‌گوید: «کلاغی است سیاه و نالة اندوهبار مصیبت‌زده کند و میان دوستانی که گرد هم آمده‌اند و مهربانند، بانگ دهد و نوای جدایی دهد و اگر کشتزار آبادی بیند، نوید ویرانی آن را دهد و عرصه‌هایش را بررسی کند و به آنان که در آن ساکن‌اَند، آگهی دهد از ویرانی خانه‌ها و نشیمنگاه‌ها و به خورنده از گلوگیری اخطار دهد و به کوچنده از نزدیکی مراحل، بانگ کند به آوازی اندوهبار، چنان‌چه آگهی‌دهندة مجالس ترحیم» (مجلسی، 1351، ج 8: 187). ب) هرگاه شپش‌ها آزارش می‌دهند، با زیرکی خود را از شرّ آنها آسوده می‌کند:«وَ مِن ظَرِیفٍ مَا یُحکَی عَنهُ، أَنَّ البَرَاغِیثَ إِذَا کَثُرَتْ فِی صُوفِهِ، تَنَاوَلَ صُوفَهُ مِنْهُ بفِیهِ، ثُمَّ یُدْخِلُ النَّهْرَ قَلِیلاً قَلِیلاً، وَ الْبَرَاغِیثُ تُصْعِدُ فِرَاراً مِنَ المَاءِ حَتَّی تَجْتَمِعَ فِی صُوفِهِ الَّتِی فِی فِیهِ، فَیُلقِیهَا فِی الْمَاءِ ثُمَّ یُهْرِبُ» (دمیری، 1424ق.

منبع